Τα δικαστήρια διαμορφώνουν το μέλλον της δράσης για το κλίμα
Ελλείψει πολιτικής βούλησης, ο νόμος έχει καταστεί κρίσιμος μοχλός για την κλιματική πρόοδο. Οι πρόσφατες αποφάσεις καθιστούν σαφές ότι οι χώρες έχουν δεσμευτικά νομικά καθήκοντα να μειώσουν τις εκπομπές, να καταργήσουν σταδιακά τα ορυκτά καύσιμα και να χρηματοδοτήσουν προσπάθειες προσαρμογής, θέτοντας τις βάσεις για ισχυρότερες δεσμεύσεις στο COP30. ΒΕΡΟΛΙΝΟ/ΒΟΝΝΗ – Εν μέσω αυξανόμενων γεωπολιτικών εντάσεων, η πίεση για συμμόρφωση με τις κλιματικές υποχρεώσεις έρχεται όλο και περισσότερο από τα δικαστήρια. Νωρίτερα αυτό το έτος, τόσο το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (ICJ) όσο και το Διαμερικανικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (IACtHR) εξέδωσαν σημαντικές συμβουλευτικές γνωμοδοτήσεις επιβεβαιώνοντας ότι οι χώρες πρέπει να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή και ότι η αποτυχία να το πράξουν μπορεί να έχει σοβαρές νομικές συνέπειες. Οι χρηματοοικονομικοί επενδυτές δεν μπορούν να επωφεληθούν από τον εφησυχασμό για πάντα Spencer Platt/Getty Images Η δημοκρατία και η υπόθεση για την προστασία των βιοτικών πόρων Robyn Beck /AFP μέσω Getty Images Θα διατηρήσουν τα Stablecoins την κυριαρχία του δολαρίου; Vernon Yuen/Getty Images Αυτή η ανανεωμένη νομική σαφήνεια έρχεται σε μια κρίσιμη στιγμή. Το περασμένο έτος ήταν το θερμότερο που έχει καταγραφεί, με τις παγκόσμιες μέσες θερμοκρασίες να ξεπερνούν τον 1,5° Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα, ωστόσο το χάσμα μεταξύ του επείγοντος της κλιματικής απειλής και της πολιτικής αντίδρασης συνεχίζει να διευρύνεται. Ελλείψει πολιτικής βούλησης, το νομικό σύστημα έχει γίνει βασικός μοχλός της κλιματικής προόδου. Καθώς πλησιάζει η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή στη Βραζιλία (COP30), έχουν τεθεί οι βάσεις για ισχυρότερη, δικαιότερη και πιο υπεύθυνη δράση για το κλίμα. Το καθήκον τώρα είναι οι κυβερνήσεις να προσαρμόσουν τις πολιτικές τους σύμφωνα τόσο με το διεθνές δίκαιο όσο και με τις περιβαλλοντικές ανάγκες. Η πιο άμεση συνέπεια των γνωμοδοτήσεων του ICJ και του IACtHR είναι ότι τα εθνικά σχέδια για το κλίμα – γνωστά ως Εθνικά Καθορισμένες Συνεισφορές (NDC) – πρέπει να αντικατοπτρίζουν την «υψηλότερη δυνατή φιλοδοξία» και να συνάδουν με τον στόχο της κλιματικής συμφωνίας του Παρισιού του 2015 για περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1,5°C. Ανησυχητικά, από το 2024, οι παγκόσμιες θερμοκρασίες πρόκειται να αυξηθούν έως και 3,1°C μέχρι το τέλος του αιώνα. Μετά την προθεσμία του Σεπτεμβρίου για τα νέα NDCs, μόνο το ήμισυ των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (GHG) καλύπτεται από επικαιροποιημένες δεσμεύσεις για το κλίμα, οι περισσότερες από τις οποίες υπολείπονται πολύ από τους στόχους που βασίζονται στην επιστήμη. Ωστόσο, οι αποφάσεις του ICJ και του IACtHR προσφέρουν κάποια ελπίδα. Στο COP30, οι διαπραγματευτές και οι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών μπορούν να πιέσουν για φιλόδοξα μέτρα, καθώς η μη συμμόρφωση με τους στόχους θερμοκρασίας της συμφωνίας του Παρισιού μπορεί να αμφισβητηθεί όχι μόνο σε διπλωματικά φόρουμ αλλά και σε δικαστήρια. Η ταχεία κατάργηση του άνθρακα, του πετρελαίου και του φυσικού αερίου παραμένει απαραίτητη για την αποτελεσματική δράση για το κλίμα. Ωστόσο, παρά τη λεγόμενη «συναίνεση των ΗΑΕ» για απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα, πολλές χώρες εξακολουθούν να εμποδίζουν την πρόοδο. Και εδώ, το ICJ παρέχει στους διαπραγματευτές νέα εργαλεία, αναγνωρίζοντας ρητά ότι οι κυβερνήσεις μπορεί να θεωρηθούν υπεύθυνες για αποτυχία μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, μεταξύ άλλων μέσω παραγωγής, κατανάλωσης, εξερεύνησης και επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων. Το διεθνές καθεστώς για το κλίμα πρέπει να εξελιχθεί ώστε να αντικατοπτρίζει αυτές τις μεταβαλλόμενες νομικές πραγματικότητες. Αυτό απαιτεί τη δημιουργία ισχυρότερων μηχανισμών συμμόρφωσης που διασφαλίζουν ότι οι χώρες εκπληρώνουν τους στόχους τους και εκπληρώνουν τις δεσμεύσεις για τη χρηματοδότηση του κλίματος. Η νομική αλλαγή είναι ιδιαίτερα εμφανής στη χρηματοδότηση για το κλίμα. Για δεκαετίες, οι ανεπτυγμένες χώρες αντιμετωπίζουν τη χρηματοδότηση για την προσαρμογή του κλίματος και τις απώλειες και ζημιές ως διακριτική ευχέρεια. Κατά συνέπεια, παρά την ίδρυση του Ταμείου Αντιμετώπισης Ζημιών και Ζημιών στο COP28, οι συνεισφορές παραμένουν πολύ κάτω από αυτό που χρειάζεται. Η πορεία προς τα εμπρός είναι ξεκάθαρη. Η γνώμη του ICJ επιβεβαιώνει ότι οι πλούσιες χώρες έχουν νομικά δεσμευτικό καθήκον να υποστηρίξουν τον μετριασμό, την προσαρμογή και τις προσπάθειες απώλειας και ζημίας σε όλο τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Για την εκπλήρωση αυτών των υποχρεώσεων, τουλάχιστον 1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια πρέπει να κινητοποιούνται ετησίως έως το 2035, με αποκλειστικές προβλέψεις για απώλειες και ζημιές. Το κρίσιμο είναι ότι ο ιδιωτικός τομέας δεν αφήνεται να ξεφύγει. Το ICJ, το IACtHR και το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας έχουν όλα αναγνωρίσει ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να ρυθμίζουν τις εταιρείες όπου είναι απαραίτητο για την προστασία του περιβάλλοντος, την προστασία του κλιματικού συστήματος και την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ταυτόχρονα, η εταιρική λογοδοσία διαμορφώνεται στα εγχώρια δικαστήρια. Σε μια απόφαση ορόσημο, το Ανώτατο Περιφερειακό Δικαστήριο του Χαμ της Γερμανίας έκρινε ότι οι μεγάλοι εκπομποί μπορούν, καταρχήν, να θεωρηθούν υπεύθυνοι για τις επιπτώσεις που σχετίζονται με το κλίμα. Η υπόθεση, που υποβλήθηκε από τον Περουβιανό αγρότη Saúl Luciano Lliuya, δείχνει ότι τα άτομα στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κρίσης μπορούν να αναγκάσουν τους ρυπαίνοντες να πληρώσουν το μερίδιο που τους αναλογεί. Αλλά η δικαστική προσφυγή από μόνη της δεν μπορεί να αποδώσει δικαιοσύνη σε κλίμακα. Οι κυβερνήσεις πρέπει να θεσπίσουν σαφή νομικά πλαίσια για να καταστήσουν τους μεγάλους ρύπους πλήρως υπεύθυνους για τον ρόλο τους στην πρόκληση της κλιματικής κρίσης προτού η ζημιά γίνει μη αναστρέψιμη. Μηχανισμοί όπως τα υποχρεωτικά αποθεματικά, οι κανόνες γνωστοποίησης, τα ασφαλιστικά προγράμματα και τα ταμεία αποζημίωσης μπορούν να βοηθήσουν στην εσωτερίκευση των κινδύνων ευθύνης και στην ενσωμάτωση της λογοδοσίας στο σύστημα, αντί να την αφήσουν στην καλή θέληση ή στα δικαστήρια. Η δυναμική για τέτοια μέτρα αυξάνεται. Σε χώρες όπως οι Φιλιππίνες και το Πακιστάν, καθώς και σε πολιτείες των ΗΠΑ όπως το Βερμόντ και η Νέα Υόρκη, οι νομοθέτες προωθούν τη νομοθεσία «ο ρυπαίνων πληρώνει». Είναι αξιοσημείωτο ότι οι αγωγές για το κλίμα, από ενάγοντες που κυμαίνονται από ομάδες ιθαγενών στον Καναδά έως αγρότες στην Κορέα, επικαλούνται ήδη το σκεπτικό του ICJ και ένα βραζιλιάνικο δικαστήριο το ανέφερε ρητά όταν διέταξε την παύση λειτουργίας ενός έργου ορυκτών. Αντί να περιμένουν την επόμενη δικαστική απόφαση, οι κυβερνήσεις θα πρέπει τώρα να λάβουν μέτρα για να διατηρήσουν το κράτος δικαίου και να αναλάβουν την ευθύνη για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Αυτό σημαίνει να χαράξουμε μια αξιόπιστη πορεία προς δραστικές περικοπές εκπομπών, να επιταχύνουμε τη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων και να διασφαλίσουμε ότι η χρηματοδότηση για το κλίμα είναι αποτελεσματική, δίκαιη και κατάλληλη για τον σκοπό. Στο COP30, οι διεθνείς φορείς χάραξης πολιτικής θα πρέπει να αξιοποιήσουν την τρέχουσα νομική δυναμική προτείνοντας μια παγκόσμια εισφορά στα κέρδη από ορυκτά καύσιμα και στους τομείς υψηλών εκπομπών, συμπεριλαμβανομένων της ναυτιλίας και της αεροπορίας, για να διασφαλιστεί η βιώσιμη χρηματοδότηση του Ταμείου Προσαρμογής και του Ταμείου Απωλειών και Ζημιών. Μια δεκαετία μετά τη συμφωνία του Παρισιού, ο κόσμος δεν μπορεί πλέον να αντέξει ημίμετρα. Το Βανουάτου έχει ήδη ανακοινώσει σχέδια για επιδίωξη νέου ψηφίσματος των Ηνωμένων Εθνών με στόχο τη μετατροπή της γνώμης του ICJ σε συγκεκριμένη πολιτική δράση. Υποστηρίζοντας αυτήν την πρωτοβουλία και ενεργώντας αποφασιστικά τώρα, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής μπορούν να οικοδομήσουν ένα παγκόσμιο κλιματικό καθεστώς ικανό να προσφέρει πραγματικές λύσεις με την ταχύτητα και την κλίμακα που απαιτεί αυτή η κρίση.
Δημοσιεύτηκε: 2025-10-29 10:37:00
